Bağışıklık Çeşitleri Nelerdir?
Vücut herhangi bir yabancı mikroorganizma ya da madde ile karşı karşıya kaldığında toksin ya da hastalık taşıyan organizmayı etkisiz hale getirmek için antikor oluşturur. Antikorlar, vücut tarafından üretilen proteinlerdir ve hastalığa özgüdür. Örneğin kızamık mikrobuna karşı üretilen antikor kızamık hastalığına yakalanan kişiyi korur. Kabakulak virüsüne karşı herhangi bir etkisi söz konusu değildir. Aktif ve pasif olmak üzere iki tip bağışıklık vardır. Aktif bağışıklık, vücut hastalık yapıcı bir mikroorganizma ile karşılaştığında o organizmaya özgü antikor oluşturmasıdır. Bu bağışıklık türü doğal bağışıklık ya da aşı kaynaklı bağışıklık yoluyla kazanılır.
Aktif bağışıklık uzun sürelidir ve bazen ömür boyu sürer. Pasif bağışıklıkta ise kişi hastalıkla savaşan antikoru kendi üretmez, antikorlar dışarıdan verilir. Yeni doğan bir bebek annesinden plasenta yoluyla antikorlar alır ve pasif bağışıklığa sahip olur. Ayrıca belirli bir hastalıktan korunmak için kişilere acil koruma için immun globülin gibi antikor içeren ürünler kan yoluyla verilir ve pasif bağışıklık kazanması sağlanır. Pasif bağışıklık sadece birkaç hafta veya birkaç ay sürer.(2)
Doğal Bağışıklık Nedir?
Doğal bağışıklık bir başka deyişle genetik bağışıklık, kişinin doğuştan sahip olduğu bir bağışıklık çeşididir. Ömür boyu koruma sağlayan doğal bağışıklık kişinin genlerinde kodludur. Evrimsel açıdan ilkel bir bağışıklık olarak kabul edilen doğal bağışıklık sistemi tüm omurgalılar ve bitkiler, mantarlar, böceklerde de farklı formlarda bulunur. İnsanlardaki doğal bağışıklık sisteminin ilk savunma hattını fiziksel ve kimyasal bariyerler oluşturur. İkinci hattı ise kimyasal ve hücresel faaliyetler kapsar. Deri, kirpik gibi vücut bileşenleri fiziksel bariyerlerdir ve doğal bağışıklık örnekleri olarak nitelendirilebilir. Gözyaşı, mukus, kanın pıhtılaşması, mide asidi gibi faktörler ise kimyasal bariyerlerdir. Fiziksel bariyerler vücuda girmeye çalışan mikroorganizmaları durdurmaya çalışır. Kimyasal bariyerler ise vücuda giren hastalık yapıcı ajanları yok etmeye çalışır.Kimyasal ve hücresel faaliyetler ise interferon, interlökin, fagosit, mast hücreleri gibi vücut içi savunmayı gerçekleştiren doğal bağışıklık sistemini oluşturur.(3)
Doğal Bağışıklık Özellikleri Nelerdir?
Doğuştan gelen bağışıklık tepkisi hızlı hareket eder ve spesifik değildir, yani tespit ettiği istilacıya bağlı olarak farklı tepki vermez. Vücuda giren her yabancı maddeye karşı izlenen yol aynıdır. Bağışıklık sisteminin savaşçı hücreleri tanıma reseptörleri aracılığı ile kendinden olmayan hücreyi saptar ve yok eder. Doğal bağışıklık özellikleri şunlardır:
- Tüm insanlar doğal bağışıklıkla doğar. Yeterli ve dengeli beslenme, kaliteli uyku, düzenli fiziksel aktivite gibi sağlıklı bir yaşam tarzını benimseme doğal bağışıklık güçlendirici etki sağlar.
- Doğal bağışıklık vücut istilasına karşı her zaman hazırdır.
- Herhangi bir uyaran gerekmeksizin vücudu savunmaya geçebilir.
- Doğal bağışıklık sadece mikroorganizmaları tanıma yeteneğine sahiptir. Farklı DNA’ya sahip patojen hücreleri tanır ve sadece onlara yanıt oluşturur.
- Doğal bağışıklık tepkisi oldukça hızlıdır, saatler içinde mikroorganizmalara tepki gösterir.
- Tüm mikroorganizmalara karşı aynı tepkiyi gösterir.
- Doğal bağışıklığın hafızası yoktur, aynı mikroorganizmayla tekrar karşılaştığında tanımaz ve aynı tepkiyi verir.
- Kazanımsal bağışıklık sisteminin uyarılmasını sağlar.(4)(5)
Kazanılmış Bağışıklık Nedir?
Kazanılmış bağışıklık doğal bağışıklık gibi genlerde yer almaz. Yaşam içerisinde enfeksiyon ya da aşılar ile spesifik mikroorganizmalara karşı vücudun kazandığı bağışıklık olarak tanımlanabilir. Sonradan kazanılmış aktif bağışıklık şeklinde de tanımlanabilen kazanılmış bağışıklığın verdiği tepki doğal bağışıklığa oranla oldukça yavaştır. Hastalık yapıcı mikroorganizma ile karşılaşmadan günler ya da haftalar sonra tepki gösterir. Ayrıca her bir mikroorganizmaya karşı farklı savunmaya sahip farklı antikorlar içerir. Kazanılmış bağışıklık hafızaya sahiptir, bir kez karşılaştığı mikroorganizmayı tanır ve bir sonraki karşılaşmada daha hızlı yanıt verir. Doğal bağışıklık tarafından uyarılan kazanılmış bağışıklık vücut savunma hattının üçüncü kısmını oluşturur. T lenfosit, B lenfosit hücreleri ve antikorlardan oluşan kazanılmış bağışıklık sistemi hastalık yapıcı mikroorganizmaları ve enfekte olmuş hücrelerin yok edilmesini sağlar. (3)(6)
Kazanılmış Bağışıklık Özellikleri Nelerdir?
Kazanılmış bağışıklık, hayat boyu gelişir ve belirli bir mikroorganizmaya karşı antikor geliştirir. Kazanılmış bağışıklık özellikleri şunlardır:
- Aşı, bir enfeksiyon ya da hastalığa maruz kalma sonucu oluşur.
- Belirli bir mikroorganizmaya karşı hafızası vardır, mikroorganizma ile vücut tekrar karşılaştığında yeniden hastalığa maruz kalınmasını önler.
- Dışarıdan gelen ilk tehdide karşı etkili değildir.
- Savunmaya geçebilmesi için doğal bağışıklıktan uyarı alması gerekir.
- Doğuştan genlerle kazanılmaz.
- Kazanılmış bağışıklık tepkisi yavaştır, günler hatta haftalar sürebilir. (3)(6)
Doğal ve Kazanılmış Bağışıklık Arasındaki Farklar Nelerdir?
Doğal bağışıklık ve kazanılmış bağışıklık arasındaki farklar şunlardır:
- Doğal bağışıklık doğuştan, kazanılmış bağışıklık ise vücut herhangi bir hastalık ya da enfeksiyonla karşı karşıya kaldığında ya da aşı yoluyla kazanılır.
- Doğal bağışıklık vücudu savunmaya her zaman hazırdır ve tepkisi oldukça hızlıdır. Kazanılmış bağışıklık ise tehditlere karşı çok daha yavaş tepki verir.
- Doğal bağışıklık tüm patojen mikroorganizmalara karşı aynı tepkiyi verir. Kazanılmış bağışıklık ise her bir mikroorganizmaya özel yanıta sahiptir.
- Doğal bağışıklığın tehditlere karşı tepki vermesi için uyarana ihtiyacı yoktur. Kazanılmış bağışıklık ise doğal bağışıklığın uyarı ile çalışır.
- Doğal bağışıklığın hafızası yoktur. Kazanılmış bağışıklık hafızaya sahiptir ve tekrar aynı patojenle karşılaştığında hazırlıklıdır. (3)(6)
Uyarı: Bu metin kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
